12/10/2008

ישקני

שווער צו זיין א שיינער איד אין אן אכשר דרא'דיגע קהילה. פארצייטנס אז מ'האט געגעסן שמירה נישט געבראקטס, געקליידט זיך אין נישט וואלענע בגדים, און געלייגט רבינו תם'ס איז מען שוין געווען א גאנצער צורבא מדרבנן. בזמן הזה, אבער, ווען די אינדוסטריאלע רעוואלאציע האט דערגרייכט חסידימיזאציע איז גאר נישט אזוי לייכט צו דעמאנסטראטירן מוחין דגדלות. כ'מיין אין פאליש דאווענט מען דאך אויך נוסח ספרד און אפילו די אינגעלייט וואס גייען אין דזשעקעטס איבערן טאג טוען דאך זיך אויך איבער אין לאנגע רעקלעך ווען זיי גייען ארויף צו א וואכנאכט. נאר וואס זאל טון האי חסידא ופרישא אז ער האט נעבעך א פרומע נשמה? זאל ער פאסטן א דרייערל? דאס איז נישט לפי כוחו, און דאס אז ער נעמט י"ב חלות צו די שבת'דיגע סעודות זעט דאך נישט קיינער.

אלזא, ברויך ער אפירצוקומען מיט עקזאטישע מעטאדן צו פעסטשטעלן זיין סטאטוס אלס משכמו ולמעלה גבוה מן העם. איין טאקטיק איז אויפצושטאפן די מקוה'ס בור השקה. פאר עמך איז גענוג גוט צו טובל'ן זיך אין פשוטע וואסער, אבער פאר אונזער צדיק פעלט זיך אויס א טבילה לקודש.

שטייט ער אזוי נאקעט און אויסגעדרייט צו דער וואנט אין וואסער ביז צו ברוסטן, שלעפט פאמעליך ארויס די שטאפער פון השקה לעכל, און שטעלט עס פארזיכטיגערהייט ארויף אויפן רים. ער לייגט די הענט הינטער די אויערן און שארט אראפ פיאות הארעלעך אזויווי ער טוט פאר ער שטעלט זיך שמונה עשרה. ער לאדנט אן צוויי לונגען מיט פארע, און לאזט זיך אראפ מיטאמאל צו די טיפענישן פון די הייסע מקוה. א שנירל בלעזלעך שלענגלט זיך ארויף פון זיינע נאז לעכער ביז צום אויבערפלאך און ווערט פארשוואונדן אינעם אטמאספער. דער צדיק פרובירט אויס ווי לאנג ער קען זיך דערהאלטן די אטעם אונטערן וואסער, אבער נאך אפאר מאמענטן גיט ער אויף און זיין קערפער שפרינגט ארויף צום וואסערפלאך ווי א סובמארין נארוואס אויסגעליידיגט די באלאסט טאנקן.

דער צדיק קרעכצט אפ מיט פארגעניגן, וכל העם עונים אחריו, מקודש! מקודש!

11/04/2008

סאטמארע בחירות


איבער'ן גאנצן לאנד וועלן אמעריקאנע בירגער היינט גיין צו די וואל ערטער, אבער אין קרית יואל גייט מען צו די שטימען. איבער דעם טאקע האט זייער רבי אזוי פארפירט און געשריגן: אסור להשתתף בקולות.

10/26/2008

א חתונה אין פאבריק

ווער געדענקט דען נישט וויאזוי ס'האט אויסגעזען א שבת ביים רבי'ן, א סדר ביים זיידן, אדער א ליל שישי אין ישיבה. אבער א חתונה אין פאבריק? ווער פראוועט דען א חתונה אין פאבריק? כ'מיין ס'פארמאגט דאך גארנישט קיין מחיצה וואו דער מאן זאל זיך שטעלן א וויילע איידער ער וועט אריינשיקן א קינד ארויסצורופן זיין פרוי.
פאר-זיך איז געווען א פנים חדשות ביי א גוי'אישע הייראט אין קירך. ווען זי איז נישט פארנומען געווען צו פאסמאקעווען זיך אז דער והוא ימשול בך איז אין דר'ערד דוקא ווען דער ודבק באישתו שפילט זיך אויס, האט איר מוח געווירבלט מיט פארגלייכן און קאנטראסטן א חתונה כדת משה וישראל צו א חתונה כדת ישוע ובאפטיזם. די תוך פונעם יפיפיתו של יפת איז געווען דאס אז חתן כלה שטעלן פאר דעם פראגראם און נישט עפעס באבסקע טראדיציעס. צום ביישפיל, חתן דנן ובתולתא דא לייגן גאר א שטארקן דגוש אויף נגינה, און דערפאר האט זינגעריי פארנומען גאר א באדייטנדע טייל פונעם צערעמאניע. נעמליך, חתן כלה האבן זיך אויסגעזינגען ליבע לידער און דברי חשק איינער צו אנדערן.
פאר-זיך איז אויך שטארק באאיינדרוקט געווארן אז די כלה זאגט אויך א געטריישאפט פארשפעכונג נוסח הרי את(ה), ווידעראום אידענטום שענקט די פריוויליגיע בלויז צום חתן. ווייניג ווייסט זי אז הרי את איז גארנישט קיין ליבע דעקלאראציע. נישטאמאל איז עס א צוזאג צו בלייבן געטריי, ווייל ער מעג דאך יא נעמען נאך ווייבער. וואזשע דען מורמעלט ער איר אין אויער אריין בשעת ער פאסט אן דאס פינגערל? אידענע, היינט האב איך דיר געכאפט. מהיום והלאה ביסטו צו א צווייטן אסור פונקט ווי חזיר. מקודשת!
פארט, מה בין בן-חמי לבני? די געסט זענען ווייניג און געלאדענט אויף אן אמת, און ווי דאס שפריכווארט גייט: ווי קלענער דער עולם אלס גרעסער די שמחה. מ'פריידט פון הארצן. ס'טייטש? פלוני(ת) חבר(ת)נו האט געפונען אמת'ע גליק! מ'עסט,מ'טרינקט, מ'לאכט, מ'פארברענגט,מ'ברומט זיך אונטער, מ'פויקט צום טאקט, ס'לאזט זיך ארויס אין א טענצל. א פאטש די האנט, א טופע די פוס, זוגות זוגות, האלט אייך, דריידט אייך, פריידט אייך. הורא! לעבעדיג זאל זיין!
ביי אנשי שלומינו אבער איז גארנישט ספאנטאן, נאר אלס איז פון פאראויס באשטימט פערציג טעג איידער די קערפער איז אויסגעקנאטן. פונקט ווי ביים שידוך טרעפט מען ליבע לויט די סארט, אזוי אויך ביים די חתונה קומט שמחה ווען באשטימט. זאקן מיט סימס פאר איר? ווייסע זאקן פאר אים? וויאזוי זי וועט גיין צוגעדעקט? און ער, וויפיל יאר אין כולל? איצטער וויינט מען ווייל ס'שטייט דאך אין די ספרים הקדושים, און איצט נעמט מען די בילדער. אוואו איז מומע שרה'קא? שרה! שרה'קא! מען כאפט שוין פיקטשערס! מ'גייט אריין, מ'גייט ארויס, א ציגערעטל, א סעלולאר געשפרעך, די שטריימל שאכטל, מזל טוב! נו. וואו האלט מען? מ'פירט שוין אונטער? ווער האט געהאט ברכה אחריתא? פארוואס נישט ר' חיים מנחם? ער גייט דאך צו זיין שיעור יעדע נאכט. ווער איז דער זינגער? אה! מזל טוב מחותן! זאל אוודאי דער אויבערשטער העלפן...אסאך געלט! אמן! דערלאנג זיי מוחל די פלאש. ווי הייסט דער חתן?
ווי הייסט דער חתן? האלא?
נו, א וואונדער אז ס'טאנצט זיך נישט? פארוואס דען יא? געווענטליך מאכן די חבירים לעבעדיג, און אז נישט טוט מען א מצוה מ'שפאצירט ארום ארום די זאל. אברהם פריד זינגט דאך אז מ'איז זוכה צו חמישה קולות.
דאס גאנצע חתונה איז מאנאטאניש, גרוי, און לוסטלאז. דאס טאנצן באדייטלאז. וואס איז דער פשט פון שפארן האנט צו האנט און ארומבלאנקעווען אזוי ציללאז? די חתן כלה שעמעוודיג און אומזיכער. די קרובים נערוועז, און די מחותנים אויסגעזעקלט אבער פרייליך. זיי האפן די זיווג וועט עולה יפה זיין. פארוואס דען נישט? די שטיבער שטימען דאך.
דאס עצם הייראטן איז בלויז נאך א שטאפל אינעם אסעמבלי ליין. א בחור אדער א מיידל איז ווי אן אומאפגעפארבטער אוטא. וואס זאל זי טון? לערנען קינדערגארטן ווען אלע פריינדינעס שטופן קינדער וועגעלעך? און ער? ווילאנג קען ער דאווענען אנע טלית? ער קען דאך נישט זיין צו שפאט. אויף צום לערנען איז ער שוין צוערוואקסן, און ארבעטן טאר מען נישט, מ'עט דאך נישט קענען קיין שידוך טאן. טא, מאכט מען זיי חתונה. און פרייליך זאל זיין ווער? קיין חילוק ווילאנג די חתונה-נאכט, טייערע חתן כלה, ענדיגט זיך דאס צום סוף, און דערנאך קומט א טאג, און דערנאך נאך איינס. אז מען האט געזוכט איז שייך צו פרעגן מצא או מוצא, ס'פארט ריזיקאליש. אבער אז מען בעשויעט אזוי איינס צוויי מאל, נו וואסזשע האסטו געמיינט? סא פראסטער געמבל!
א חתונה אין פאבריק.

10/18/2008

שבת'דיגע חידושים

יום טוב ברויך מען מער צו דאווענען אדער גאר ווינציגער? פרייטאג צונאכטס חול המועד שנייט מען אויס שטיקער קבלת שבת בכדי נישט אויפצוהאלטן די סעודה משום שמחת יום טוב, אבער אינדערפרי צעגערט מען ארום מיט הלל, הושענות, און קהלת. בכלל איז דער ענין פון שמחת יום טוב און טירחא דציבורא פארוואלקנט. נעמט למשל א שבועות: מען זאגט גאר לאנגע פיוטים, גאנץ הלל, און רות, אבער צום ליינען רופט מען אויף פינף אנשטאט די שבת'דיגע זיבן משום טירחא דציבורא.
כ'האב געקלערט צו פארלייכן די סוכה וואס באשיצט מזרם וממטר צו די קהילה לעבנס שטייגער ווי מען לעבט אין א געטא באשיצט פון די פרייע ווינטן וואס בושעווען אויף די גאס. די גמרא פארציילט אז ביים גרויסן טאג וועט גאט די פעלקער משפט'ן הלמאי זיי האבן די תורה נישט מקבל געווען און וועט זיי שענקן א לעצטע געלעגנהייט און זיי הייסן סוכות אויפשטעלן. וועט גאט די זון ארויסנעמען פון איר שיידל און בראטן איבער די סוכה'לעך. אז די גויים וועלן זיך שפירן הייס וועלן זיי א קאפע טון די סוכה און ארויס. די באדייט איז אז גאט וועט די פעלקער צימבלן פארוואס זייער יוגענט האט פארלאזט איטליכער זיין טראדיציע אינעם אמעריקאנעם כור ההיתוך, און זיי פארווארפן אז דאס קומט ווייל זיי האבן קיין סוכה געמאכט גלייך ווי די חסידים האבן געטאן מיטן זיך איינשליסן אין א פארמאכטן געגענט און אויפגעשטעלט משמרת'ן צו היטן אויף צניעות ופרישות ווי די סאודיער מוטאווען.
דאס איז דער פשט, ולקחתם לכם ביום הראשון, זאגט דער מדרש ראשון לחשבון עוונות. שטעלן זיך אלע וואס עפעס הייבט זיך סוכות אן א פרישן עוונות בלעטל און נישט באלד נאך יום כיפור. אבל ע"פ דרכנו יובן, לעולם הייבט מען שוין אן צו זינדיגן באלד ווי מען לייגט אוועק די קיטל, אבער ס'זאל זיין ווער עס האלט חשבון דערויף דאס איז מען זוכה טאקע נאר דורכ'ן סוכה.
מ'האט דערמאנט ביים טיש די מדרש וואס דערציילט אז די שלאנג האט געהאט הענט און פיס בעפאר גאט האט אים פארשאלטן ער זאל אויפן בויך קריכן. גיב איך א זאג מיין שווער, "פארהאן שלענג וועלכע האבן אונטער די שיפן אזוינע ביינער וואס אנדייטן א באהעפונגס ארט פאר די פיס טראצדעם וואס זיי האבן גאר קיין פיס נישט."
נו, האט מען געפישטעט אזוי ווי מען קען טאקע זיך איבערצייגן אין די ווארהייט פון די מדרשים.
זאג איך ווייטער, "ס'פארהאן וואלן פיש וואס האבן אונטער די דיקע פליס-פעדער-הויט קארפאלן ביינער פונקט ווי באשעפענישן וואס האבן פינף פיגער. אויך די ביינער פון פליגל זענען גאר ענדליך צו די ביינער פון האנט. צו וואס טויג זיי פינגער-ביינער אז זיי האבן גאר קיין פינגער נישט?"
"און די פארשער האבן גארנישט קיין ערקלערונג דערויף?" וואונדערט זיך מיין שווער.
"זיי זאגן גראדע יא עפעס, נאר ס'איז הוילע נארישקייטן, פארשטייט זיך. זיי פרובירן אויפצואווייזן כאילו דער מענטש, די חיות, פיש, און פייגל האבן זיך פונאנדעגעשיידט צו אנטוויקלן איטליכער זיין זאך שפעטער ווי די פינגער זענען געפארעמט געווארן. דאס זעלביגע ווילן זיי זאגן איבער די שלאנג'ס פיס."
"לעכערליך", האב איך מוסיף געווען. עס איז אבער געווען גענצליך איבעריג. ער האט מילא נישט פארשטאנען וואס כ'האב גערעדט.
אדער האט ער זיך געמאכט ווי ער כאפט גארנישט?

10/13/2008

ווייסע שדים

האט רבן שמעון בן גמליאל געזאגט: די אידן האבן אזוינע פעסטיוואלן ווי ט"ו באב און יום כיפורים נישט געהאט. אין די טעג האבן די ירושלימער טעכטער זיך אין ווייסן געקליידט און אין טענץ פארגאנגען איבער די וויינגערטנער. און וואס האבן זיי דען געזאגט? בחור! הייב נאר דיינע אויגן אויף און גיב איין קוק. נאך וואס זאלטו זיך אויסקלייבן? א גאט-פארכטיג מויד זאלסטו זיך אויסקלייבן (תענית, כו).
אבער אז ירושלים איז פארוויסט געווארן און א בחור וועלכער שטייט איין פרסה ראדיוס פון מוידן אין טענץ וועט שוין קיין שידוך טאן, פונוואנעט נעמט מען דאס היינט גאט-פארטיגע מוידן? נישטא!
נו, זאל מען זיך שוין אין ווייסן אויך נישט קליידן? חלילה. איז גע'פסק'נט געווארן די מינהג אז אלע סאטמארע פרויען וועלכע פארדעקן א גאנץ יאר די געגאלטע קעפ מיט שייטלן אדער שפיצלעך, זאלן זיך אום יום כיפורים דוקא אין א ווייס טיכל פארשלייערן.
איז צו דערהערן אז גאט קימערט זיך גארנישט ווי מען גייט א גאנץ יאר, נאר דעם איינעם טאג זאל מען גיין פרום? אדער די קהילה קימערט זיך גארנישט א גאנץ יאר אויב גאט קימערט זיך, נאר דעם איינעם טאג קימערט זי זיך?
תיקו.

10/12/2008

יו"כ קטן



זיסער טאטע! פון וואנעט שאפט מען דאס געדולט?


אשמנו, בלוגרנו...

מחרת יום כיפורים התשס"ט

ווי אלע גאטספארכטיגע אידן, האב איך זיך אויך פארגענומען פרומע קבלות צום נייעם יאר.
אנומעלט, אז כ'האב גוט אויסגעוויינט מיין פארווייטאגט הארץ צום טאטן אין הימל, האב איך זיך דערקלערט אז כ'ברויך א געשעפט מיט גאט צומאכן. אז ער וועט מיר א חיים טובים אפשרייבן, ס'הייסט די זעלישע כוח דאס משוגעת צו דערהייבן, וועל איך מדה כנגד מדה א פעולה טאן דאס משוגעת צו ארויסהייבן. און אט אזוי, ווען מיין שכן האט א תשובה געמאכט אויף אינטערנעט זינד און אלע וויילע געבלאזענע טישוס אונטערן מחזור'ס הארטע באנד פארשטעקט, האב איך פון אט די גארער זינד א קבלה געמאכט.

עס קומט אויפן זיכרון א חסידישע מעשה'לע. נעמליך דער פארשיסכער איז נאכן לובלינער רבי'ן תשליך געגאנגען. אז דער רבי האט דעם זיידענער זשופיצע אפגעשאקלט פון עוונות, האט דער פארשיסכער א תנועה געמאכט כלומר ער קלויבט די עוונות צונויף. אויף די תמיהה פון די חסידים האט ער ערקלערט באשר דאס דעם רבי'נס עוונות איז ביי אים גאר מצוות נחשב. דערפאר איז דעם רבי'נס א ווארף ביי אים ווי א געווינס באטראכט.

אלזא, איך האב מיין קהילה פונלאנג געהאלטן אז זי פאלט פלאים. חסידים בכלל, און סאטמאר'ער חסידים וועלכע איך קען פון דערנאענט בפרט, ווארפן בידיים אוועק דאס תוכיות און דערהער פון רעליגיע. און דאס וואס זיי ווארפן נישט אוועק שטייען זיי אויס צו פארלירן שלא מדעת. חסידישע אינסטיטוציעס זענען פאבריקן אויסגעשטאט מיט אזוינע כלים געאייגענט פאר מאסן פראדוקציע פון חסידישע ראבאטן לער פון איעדעס געפיל צו גאטס דינסט. מען לעבט גאר אין א יישוב וואו פרומקייט איז געשעצט נאר אויב פאפולאר, וואו שעפערישקייט איז מבוזה אפילו לענין עבודת השם, און וואו אן אבנארמאל געפירעכץ איז עפעס א חיסרון אין דעה.

רבותי! רעליגיע איז נישט אינדוסטריאל! מען קען גארנישט קאמערציאליזירן א אידיש הארץ! עס מוז נישט יעדער א טייער אתרוג האבן, עס פארלאנגט זיך נישט איעדער גיין אנגעטון אזוי אדער אזי, און ס'גאר נישט שייך צו פסק'ן וויאזוי א מינהג צו פארטייטשן. מאנכע האבן אמאל געזאגט אז משה רבינו וואלט קוים די אידן אלס די בני ישראל דערקענט. א גרעסער איראניע איז אז די חסידים וואלטן משה'ן פאר א מעמבער נישט אנגענומען ווייל ער איז העט אנדערש פון זיי געווען.

דעריבער, אז כ'האב זיך נעכטן ווידוי געקלאפט, האב איך געהאט אין זינען צו אויסשרייען תגר אט דא פאר אלע חסידישע משוגעת'ן הגלויים לנו. זאל עכ"פ דער חכם זען און מוסר נעמען, ווייל מיטן נאר קען מען דאך גארנישט מאכן. ושאינם גלויים לנו, זאל זיין יהי רצון כאילו כ'האב געשריבן דערוועגן, אמן ואמן.